Foto’s op internet mag iedereen gratis gebruiken

Hoe zit dat nou met foto’s en rechten?
“Foto’s die op internet staan mag ik kopiëren en vrij gebruiken, iedereen kan er bij”
“Je moet je foto’s beter beveiligen als je niet wilt dat ik ze gebruik”
“Als je foto’s op Facebook of je website plaatst vraag je er zelf om”
“Ik weet toch niet dat ik die foto’s niet mag gebruiken”
“Iemand anders zei dat ik deze foto gewoon mag gebruiken”
“Ik heb toestemming van iemand anders om jouw foto’s te gebruiken”
“De foto is toch al betaald?”

Een kleine greep uit de antwoorden die ik met enige regelmaat krijg als ik weer eens iemand aanspreek op het feit dat mijn foto’s zonder toestemming worden gebruikt. Maar wat mag je nu precies met foto’s die op internet staan en wat mag er niet mee. En wat als je zelf op de foto staat, heb je dan ook nog inspraak?

Het antwoord is in principe heel erg simpel: zonder toestemming van de fotograaf is het niet toegestaan om foto’s te gebruiken en/of publiceren. Als je zelf herkenbaar op een foto staat heb je in sommige gevallen inspraak maar ook al sta je zelf op een foto dan nog mag je de foto niet van een website halen of een screenshot maken en deze (her)gebruiken.

Maar hoe zit het nu precies en waarom?
In het geval van foto’s zijn er twee dingen in de wet- en regelgeving heel erg belangrijk zijn. Dit zijn het zogenaamde auteursrecht en het portretrecht. Het eerste beschrijft wat er met een foto (of ander auteursrechtelijk beschermd werk) mag worden gedaan en hoe en waar deze mag worden gebruikt of gepubliceerd. Het tweede heeft betrekking op de perso(o)n(en) op de foto en daarmee mogen zij in sommige gevallen mede bepalen wat er met hun beeltenis gebeurd. Daar naast is er een nieuwe wet van kracht sinds 1 januari 2016 die ook nog mee lijkt te doen, maar daarover later meer.

Nu is het niet mijn bedoeling om tot in de kleinste details te gaan uitleggen hoe één en ander werkt en wanneer iets nu wel of niet mag. Hiervoor verwijs ik je graag door naar bronnen als Wikipedia. Maar ik wil wel graag eens uitleggen wat nu in grote lijnen wel/niet is toegestaan.

In principe is elke foto die wordt gemaakt door een fotograaf automatisch beschermd door het auteursrecht. Er hoeft dus geen logo op de foto te staan of een copyright teken in de afbeelding aanwezig te zijn. Bij het maken van de foto valt deze dus eigenlijk al direct na het maken onder het auteursrecht. Dit houdt in dat er voor alle gebruik toestemming nodig is van de fotograaf om een foto te mogen gebruiken. Waar dit gebruik precies uit bestaat wordt dan onderling afgesproken. Een foto kan bijvoorbeeld beschikbaar worden gesteld voor privé gebruik en publicatie op persoonlijke sites/social media en/of een portfolio, al dan niet voorzien van een logo. Dit geld bijvoorbeeld vaak voor de fotoshoots die ik doe. Het is dan niet toegestaan om een foto commercieel te gebruiken.

Voor de media worden vaak foto’s geleverd die mogen worden gebruikt door alleen deze partij in een bepaalde krant/tijdschrift/website waarbij het gebruikelijk is om een bronvermelding te plaatsen. Dit laatste is geen gunst naar de fotograaf toe maar in principe een recht dat de fotograaf altijd heeft tenzij er expliciet in overleg van wordt afgeweken.

Uitzondering zijn foto’s die automatisch worden gemaakt, zoals een beveiligingscamera. Er moet wel sprake zijn van enige vorm van creativiteit.

Ook mag een foto niet zo maar gewijzigd worden, door een filter op de foto los te laten of de foto anders te bewerken. Een foto wordt door de fotograaf beschikbaar gesteld met een bepaalde uitstraling in bewerking en uitsnede. Een fotograaf heeft een bepaalde stijl en kwaliteit die hij met zijn foto’s wil uitstralen. Als er door (een onbekwaam) iemand een slechte bewerking wordt uitgevoerd op een foto of gewoon een bewerking die niet past bij de stijl van de fotograaf kan dit ten koste gaan van de goede naam van de fotograaf.

Maar hoe zit dat nu met internet, daar staat alles toch vrij op?
Dat geld voor zo veel dingen op internet of in de “echte wereld”. Dat iets voor iedereen openbaar staat betekend nog niet dat het ook hergebruikt mag worden in een andere context of op een ander medium. Als ik mijn fiets tegen een muur zet is het ook niet toegestaan om deze zo maar mee te nemen omdat deze toevallig langs de openbare weg staat. Iedereen mag er wel naar kijken. (zo’n mooie fiets heb ik trouwens niet)

Logo Marcel-Lameijer.nl

Op mijn website zijn afbeeldingen vaak voorzien van een klein logo en niet beveiligd tegen kopiëren. En dit is niet zonder reden. Als eerste vind ik het zonde van een foto om er een groot logo dwars doorheen te plaatsen, dit betekend echter niet dat de foto zonder toestemming gebruikt mag worden en al helemaal niet dat het logo er afgeknipt mag worden. Ook het beveiligen van foto’s zorgt er vaak juist voor dat er problemen ontstaan met het bekijken of dat ik er technisch veel meer werk van heb. Dit is ook niet wenselijk en zou ook niet nodig hoeven zijn.

Om het voorbeeld van de fiets nog maar even weer aan te halen… Als ik mijn fiets langs de openbare weg zet en ik vergeet deze op slot te doen dan is het nog steeds niet toegestaan deze zo maar mee te nemen. Uiteraard zal de verzekering misschien niet uitbetalen omdat ik de fiets op slot had moeten zetten maar het stelen van een fiets, al dan niet op slot, is nog steeds strafbaar. Mijn foto’s zijn dan wel niet verzekerd (het zijn geen dure van Gogh’s) maar het is nog steeds niet toegestaan om ze zo maar “mee te nemen”.

Wat ik ook met enige regelmaat mee maak is dat mijn foto’s, die ik ooit onder bepaalde voorwaarden beschikbaar heb gesteld, ineens opduiken op plekken waar ik ze niet verwacht. De band die ooit foto’s van mij kreeg van een optreden gebruikt ze bijvoorbeeld ineens in een lokale krant of poster om een volgend optreden aan te kondigen. Als ik vervolgens de krant of maker van de poster hier op aanspreek krijg ik steevast te horen dat ze toestemming hebben van de band. Deze kan hier echter helemaal geen toestemming voor geven. Alle toestemmingen voor publicaties moeten door de fotograaf worden gegeven. Gebruik je dus regelmatig foto’s die je aangeleverd krijgt? Hou er dan rekening mee dat de fotograaf toestemming zelf moet geven.  Dit kan voor vervelende situaties zorgen als later blijkt dat deze toestemming er niet was, waarbij eventueel een rekening zou kunnen worden gestuurd of erger.

Maar ik sta op de foto, dus ik bepaal wat ik er mee doe…En op dit punt komen we bij het portretrecht uit. Ook hier is veel onduidelijkheid over. Kort gezegd komt het er op neer dat het af hangt van waarom een foto is gemaakt en hoe het portret is gemaakt of een geportretteerde daadwerkelijk iets over een foto te zeggen heeft. In eerste instantie geld natuurlijk het auteursrecht, een fotograaf geeft altijd eerst toestemming of een foto al dan niet gebruikt mag worden. Of je nu wel of niet met je giechel op de foto staat maakt niet uit. Wel kun je in sommige gevallen meebeslissen of een foto gepubliceerd mag worden en waar.In eerste instantie geld dat mensen die een publieke functie hebben en foto’s die op de openbare weg zijn gemaakt vaak zonder toestemming mogen worden gepubliceerd. Denk hierbij aan persfotografie waarbij een politieagent of brandweerman in beeld wordt gebracht bij een inzet of een politicus of artiest die op de foto komt in het kader van een nieuwsitem. Hier hoeft (meestal) geen toestemming aan worden gevraagd.

Daar naast zijn ook foto’s die nieuwswaarde hebben en waarbij een grote groep mensen op de foto staan op de openbare weg vaak niet onderhevig aan portretrecht.Bij foto’s waar iemand herkenbaar in beeld staat, in bijvoorbeeld een portret, wordt het al lastiger. Hierbij komt de vraag kijken of een foto al dan niet in opdracht is gemaakt en wat er is afgesproken. Ook als een foto op de openbare weg is gemaakt kan deze wel onder het portretrecht vallen. Maar als deze weer een bepaalde nieuwswaarde heeft en je had kunnen vermoeden dat je op de foto zou komen weer niet.

Sinds 1 januari 2016 is daarbij ook de nieuwe Wet Bescherming Persoongegevens (WBP) van kracht. Een portret waar iemand herkenbaar op staat valt ook onder een persoonsgegeven. Immers het portret is naar een persoon te herleiden. Op dit moment is er nog geen jurisprudentie over welke wet- en regelgeving nu voor gaat. En of in sommige gevallen de WBP het auteursrecht en het portretrecht gaat overrulen of vice versa.

Wanneer het portretrecht van toepassing is wordt dus al lastiger maar feit blijft dat de fotograaf in elk geval het auteursrecht heeft en het op een foto staan niet betekend dat je de foto ook zomaar mag gebruiken/publiceren.

Auteursrecht overdragen
Een fotograaf kan overigens het auteursrecht overdragen aan bijvoorbeeld een uitgever of organisatie. Het portretrecht is persoonlijk en niet overdraagbaar. Na het overlijden van de maker van een foto geld het auteursrecht vervolgens nog 70 jaar en het portretrecht nog 10 jaar.

Hoe ga ik er nu praktisch mee om?
Bij fotoshoots zorg ik persoonlijk altijd voor een overeenkomst waarin duidelijk staat wat wie met de foto’s mag doen en wat niet en onder welke voorwaarden. Wat mij betreft erg duidelijk en bij vragen probeer ik altijd een oplossing te zoeken waarbij een overeenkomst in eerste instantie leidend is. Ten tijde van de foto’s waren we het immers hier over eens. Bij persfotografie probeer ik mensen vaak niet herkenbaar in beeld te brengen als het niet hoeft. Daar naast vraag ik altijd toestemming aan ouders als ik (jonge) kinderen op een foto zet op bijvoorbeeld een kermis of markt en zorg ik dat ik altijd heel duidelijk een foto maak. Daarmee bedoel ik dat ik overduidelijk foto’s maak van mensen zodat ze mij eventueel kunnen vragen waar het voor is. Ook zoek ik vaak na het maken van een foto nog even oogcontact om de reactie van mensen te zien na het maken van een foto. Is iemand het er niet meer eens, ook geen probleem, dan verwijder ik een foto meestal direct. Tenzij het weer nieuwswaarde heeft en het publieke personen zijn. Zo is een brandweerman die een brand staat te blussen minder beschermd als een privé persoon op een evenement.

Als ik foto’s op mijn website zet en ik zie deze overal op Facebook opduiken dan zal ik vaak niet direct een rekening sturen als het privé gebruik betreft. Maar zonder mijn toestemming blijft het natuurlijk niet mogen. Wel blijf ik het heel erg waarderen dat er een heleboel mensen zijn die gewoon even netjes vragen en wordt ik helemaal blij als ze mij even taggen op bijvoorbeeld Facebook, Twitter of Instagram. Het valt overigens op dat dit vaak de mensen zijn die zelf ook creatief zijn. Ik zie ook vaak dat de fotografen, muzikanten en artiesten het allemaal prima begrijpen hoe het moet, hulde! Maar zodra foto’s ongevraagd bewerkt worden of anders misvormd ronddwalen gaan op het web, dan ben ik onverbiddelijk. Het verwijderen van mijn logo is uiteraard helemaal not done. Dit geld ook voor mensen die beter moeten weten en zelf werkzaam zijn in bijvoorbeeld de media of voor de krant en nieuwssite die weer eens een foto zonder toestemming of bronvermelding gebruiken. Samengevat probeer ik er praktisch mee om te gaan en besef ook dat gelijk hebben en gelijk krijgen twee dingen zijn. En gelukkig zijn veel mensen nog steeds er netjes en is het nog steeds een kleinere groep die het voor de rest verpest, al wordt de kleine groep langzaam helaas groter.

Kortom: de maker van een foto moet voor het gebruik altijd toestemming geven het gebruik en/of publicatie er van, dit kan niemand anders doen. Een geportretteerd heeft daar naast soms ook nog zeggenschap over het gebruik van een foto. En ook al staan foto’s publiek toegankelijk op het grote boze web, het auteursrecht blijft gelden!

Bovenstaande is geschreven op basis van de Nederlandse wet- en regelgeving en kan internationaal weer anders uitpakken maar over het algemeen geld het auteursrecht wereldwijd op een vergelijkbare manier. Daar naast ben ik geen jurist en ondanks dat ik veel onderzoek heb gedaan kan ik me vergissen in sommige details. De grote lijn is echter duidelijk vermoed ik.